Meesterklas Geldstromen door Wijken en Stad
Hoe kun je de kracht van de bureaucratie benutten voor innovatie? Deze paradoxale vraag legde een van de deelnemers op tafel tijdens de Meesterklas Geldstromen door Wijken en Stad. In deze Meesterklas, 13 april j.l. georganiseerd door ‘Initiatiefrijk Zwolle’, namen Nathan Rozema en Pieter Buisman van ‘Geldstromen door de Wijk’ ongeveer 30 deelnemers mee op verkenning naar geldstromen en lokaal vermogen en hoe die beter te benutten.
Van een plus een drie maken
Zo’n beetje alle geledingen van de gemeente Zwolle waren vertegenwoordigd: wijkmanagement en –beheer, sociaal domein, gebiedsontwikkeling, energie, openbare ruimte, economie, financiën. Maar er waren ook mensen van buiten: waterschap, politiek en ondernemers en lokale initiatiefnemers uit de buurten.
Wat hen naar de Meesterklas bracht waren vragen als hoe je fysieke opgaven kunt koppelen aan sociale opgaven in de stad, hoe je geldstromen in de wijk kunt houden, hoe je verschillende budgetten, met elk een eigen doel, kunt bundelen, de verkokering kunt doorbreken en van een plus een drie kunt maken? En die mooie paradoxale vraag, natuurlijk: hoe kun je de kracht van de bureaucratie benutten voor innovatie?
Zeggenschap en ondernemerschap
Wie zelf mag kiezen, kiest voor wat hem of haar binnen de eigen mogelijkheden de meeste voldoening geeft. Dat wekt ondernemerszin, creativiteit en innovatie op. Zeggenschap en zelfbeschikking van burgers geeft ondernemers de mogelijkheid direct in te spelen op waaraan die burger behoefte heeft, én op wat die burger ervoor overheeft, want uiteindelijk moet er wel geld in het laatje komen. Zo ontstaan nieuwe producten en diensten die instellingen en overheden waarschijnlijk nooit zouden hebben bedacht. Zeggenschap enerzijds en ondernemerschap anderzijds: ze bevorderen elkaar. Geef daar ruimte aan en we kunnen met minder geld meer bereiken, was een van de boodschappen aan de bureaucratie, want iedereen wordt er beter van, ook de gemeente, de overheid, de gemeenschap.
Perverse subsidies
Daarentegen stroomt er nogal eens geld naar initiatieven die ‘leuk’ zijn voor de buitenwacht en de politiek, maar waarvan de economisch basis zwak is of zelfs geheel ontbreekt. Subsidies bevorderen die economische draagkracht niet. Ze houden de prikkel voor ondernemerschap weg en daarmee de drang naar een duurzaam rendement.
Ontkokering van verantwoordelijkheid
Regels vormen nogal eens een belemmering om verborgen vermogen te activeren. Daardoor blijft er veel geld liggen of hangen in het systeem. Overheden, instellingen en bedrijven zitten zich daarmee niet alleen zelf, maar ook de zelfredzaamheid van burgers in de weg. Wie neemt verantwoordelijkheid en stelt anderen in staat verantwoordelijkheid te nemen?
Ieder stuurt van nature op zijn eigen doelen en rendement. De winst die te behalen is door juist in het domein van de ander te investeren, blijft daardoor liggen. Zo deze winst al wordt gezien, want ieder heeft nu eenmaal een beperkt blikveld. Daar doorheen breken is niet makkelijk.
Een voorbeeld is het experiment met de Health Impact Bond in Den Haag waar verzekeraar CZ investeert in de schuldhulp van 200 gezinnen in de verwachting dat de gezondheidsklachten en daarmee de kosten van deze groep zullen afnemen. Ziektekostenverzekeraars mogen en moeten hun geld besteden aan de gevolgen, maar mogen niet investeren in de bestrijding van de oorzaken. Dat is begrijpelijk, maar is het ook effectief?
Geldstromen bundelen
Een andere invalshoek lieten de buurtondernemers van Buurttuin de Zandloper zien. Een door de welzijnsinstelling beheerde speeltuin ontwikkelen ze tot een door buurtbewoners uitgebate buurttuin. Met hun ondernemerszin gaan zij op zoek naar nieuwe doelgroepen om nieuwe geldstromen aan te trekken en tot een renderende businesscase te komen. Zo activeren zij verborgen wijkvermogen: een accommodatie wordt vaker en door meer mensen gebruikt, maar ook hun eigen talent en de unieke waarde van hun buurtnetwerk maken zij te gelde. Daaruit halen ze een inkomen en sparen ze geld uit voor de gemeente.
In samenwerking overdragen
Staan daarmee de welzijnsinstelling en de gemeente buiten spel? Zeker niet, maar de rolverdeling en de verantwoordelijkheden komen wel anders te liggen. Er ontstaat een nieuwe samenwerking die gebruik maakt van de unieke kwaliteiten van de partijen: gemeente, instelling, buurtondernemer.
Van belang is dat deze buurtondernemers beseffen, dat het stap voor stap moet. Klein beginnen, ervaring opdoen, risico’s nemen en beheersen en bij succes de volgende stap durven maken. Ook dat is een aspect van samenwerken: een proces ingaan waarin verantwoordelijkheden geleidelijk worden overgedragen en waarin de kracht van ondernemerschap en bureaucratie elkaar versterkt en stimuleert.
Lokale dynamiek
Wat betekenen deze voorbeelden voor de Zwolse praktijk, was de vraag aan de deelnemers. Welke Zwolse voorbeelden zouden we in deze Meesterklas in het perspectief van de geldstromen kunnen plaatsen? Er bleken er genoeg: het beheer van de Vecht, de coöperatieve wijkvereniging Dieze, de Zwolse PeperMunt, Croqqer in Zwolle, een deelplatform voor particuliere parkeerplaatsen, het gasnet vervangen of niet. De onderliggende vragen hierbij gingen over financiering, massa maken, partijen in beweging zetten, over de schutting kijken, urgentie voelen, motiveren en verantwoordelijkheid nemen.
De denkkracht van alle deelnemers werd opgewekt om voor twee casussen een eerste stap te zetten in de opbouw van de businesscase. Welke belangen spelen hier
Samenspel tussen onder en boven
Bij het beheer van de Vecht was de vraag hoe omwonenden of mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt een deel van het beheer op zich zouden kunnen nemen. Het motief hiervoor bleek niet zo zeer de kostenbesparing. Voor het waterschap was het vooral van belang om dichter bij de burger te komen. Crowd-sourcing onder de deelnemers koppelde daaraan in korte tijd een grote verscheidenheid van partijen, groeperingen en individuen die daarbij enig belang konden hebben en met hun belang geldstromen te weeg konden brengen voor de businesscase.
Waar de casus ‘beheer van de Vecht’ vooral op de participatie van onderop was gericht, ging de casus ‘gasleidingen vervangen of niet’ vooral over de belangen van grote partijen en instellingen en over ambities, investeringen en rendementen op (zeer) lange termijn die echter wel het belang van de burger op korte termijn raken.
Businesscase gaat over meer dan geld
Juist door al die belangen zichtbaar te maken wordt duidelijk waar de kansen en potentie van de businesscase liggen, maar ook waar de bedreigingen en tegenkrachten en hoe je die ten positieve zou kunnen ombuigen. Geldstromen en lokaal vermogen beter benutten: het begint bij inzicht, maar inzicht is niet genoeg. Een businesscase gaat over meer dan geld alleen. Er is doorzicht nodig naar de achterliggende belangen en belanghebbenden en de motieven die hen in beweging zetten. Pas dan ontstaat er uitzicht op winst. Maar die winst kan alleen werkelijkheid worden door ondernemerschap te tonen en risico te nemen.
Met de kracht van de bureaucratie innovatie bevorderen en daardoor geldstromen en lokaal vermogen beter benutten. Die paradox lost zich uiteindelijk op door aan de slag te gaan, te ondernemen, te experimenteren, samen te werken en de eigen unieke kracht te ontdekken en in te zetten voor een Initiatiefrijk Zwolle!